موسسه بیکران هستی، رصدخانه لارستان و باشگاه نجوم جنوب کشور

ماه گرفتگی ۱۴۰۰

2021/09/22

ماه گرفتگی چیست؟

چه عواملی باعث خسوف می شوند و چرا؟ ماه گرفتگی  کی اتفاق می افتد و خسوف بعدی  چه زمانی اتفاق می افتد؟ پاسخ این سئوال و موارد دیگر را  بعد از مطالعه ی این مقاله درباره ماه گرفتگی خواهید آموخت. ماه جسمی سرد و سنگی است که قطر آن حدود (۳۴۷۶ کیلومتر) است. از خود نوری ندارد اما با تابش نور خورشید از سطح خود می درخشد. ماه تقریبا هر ۲۹ و نیم روز یکبار به دور زمین می چرخد. همانطور که سیاره ما را دور می زند، تغییر موقعیت ماه نسبت به خورشید در آسمان باعث می شود یگانه قمر طبیعی زمین دارای فازهای مختلف باشد.در بسیاری از تمدن های اولیه از گام های ماه برای اندازه گیری گذشت زمان استفاده می کردند. در واقع ، برخی تقویم ها با گام های ماه هماهنگ می شوند. تقویم های عبری ، مسلمان و چینی همه تقویم های قمری هستند. فاز ماه جدید یا ماه نو به عنوان آغاز هر ماه تقویم قمری شناخته می شود .و فاز ماه کامل در اواسط ماه قمری اتفاق می افتد. ماه کامل در بعضی از فرهنگ ها مظهر عشق شناخته می شود. وقتی ماه کامل است ، هنگام غروب خورشید طلوع می کند و در تمام طول شب قابل مشاهده است و هنگام طلوع خورشید غروب می کند. زیرا ماه وقتی در فاز کامل است کاملاً مقابل خورشید در آسمان است. ماه کامل همچنین با توجه به گرفتگی ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

چرا خسوف اتفاق می افتد؟

ماه گرفتگی زمانی اتفاق می افتد که خورشید ، زمین و ماه در یک خط مستقیم قرار بگیرند ، به طوری که زمین از بین خورشید و ماه عبور می کند و بر روی سطح ماه سایه می اندازد.هر بار که ماه به دور زمین می چرخد ​​، با رسیدن به فاز ماه کامل تقریباً از مقابل خورشید در آسمان عبور می کند. اگر مدار چرخش ماه دقیقاً با همان صفحه ای که زمین به دور خورشید می چرخد ​​، منطبق باشد ​​، در مسیر گردش این اجرام زمین بین خورشید و ماه قرار می گیرد و ماهانه زمان ماه کامل خسوف اتفاق می افتد. اما اینطور نیست.در حقیقت ، مدار ماه با زاویه ۵ درجه نسبت به مدار زمین به دور خورشید اختلاف زاویه دارد. این بدان معناست که هم خطی خورشید – زمین – ماه هنگام فاز ماه کامل معمولاً پیش نمی آید. در نتیجه ، یک ناظر در ماه می بیند که زمین با اختلاف چند درجه از کنار خورشید عبور می کند.ماه گرفتگی تنها در صورتی اتفاق می افتد که هنگام نزدیک شدن ماه به صفحه ی زمین-خورشید (دایره البروج) ، از نقاطی به نام گره های مداری عبور کند. ماه هنگام گردش بدور زمین ، در طول مدارش دو بار از صفحه ی زمین-خورشید عبور می کند ، که نقاط تلاقی صفحه ی دایره البروج و مدار چرخش ماه بدور زمین گره نامیده می شود . ماه گرفتگی فقط زمانی اتفاق می افتد که زمان عبور ماه از  یکی از این گره ها با ماه کامل همزمان شود. این اتفاق تقریباً هر شش ماه یکبار ، معمولاً دو هفته قبل یا بعد از خورشید گرفتگی اتفاق می افتد. خسوف ماه در هر مکانی که ماه در آن زمان بالاتر از افق قرار دارد قابل مشاهده است. از آنجایی که ماه گرفتگی مستلزم قرار گرفتن ماه در آسمان در مقابل خورشید است ، وقتی ماه را می توان بالاتر از افق در مکانی دید پس خورشید در زیر افق دید است پس خسوف قابل رویت است.

 

ساختار سایه ی زمین و انواع ماه گرفتگی

سایه ی مخروطی شکل زمین از دو قسمت تشکیل شده، یکی قسمت مرکزی که مخروط سایه و دیگری مخروط نیم سایه گفته می‌شود.با قرار گرفتن در مخروط نیم سایه ی زمین ، فقط بخشی از قرص خورشید توسط زمین پوشانده می شود. اما در ناحیه سایه ، کره زمین کل قرص خورشید را می پوشاند. زمانی که ماه از ناحیه ی نیم سایه عبور کند و وارد مخروط سایه مرکزی نشود ماه گرفتگی نیم سایه است و تشخیص آن با چشم دشوار است.

اما ممکن است به نظر رسد که تاریک تر از حد معمول است . زیرا زمین فقط برای مقداری از نور خورشید مانع ایجاد می کند. در حالی که ، مناطق درون سایه به هیچ وجه از خورشید، تابشی دریافت نمی کنند. اگر یک تکه از ماه وارد سایه زمین شود، در این حالت ماه گرفتگی جزئی رخ می‌دهد که تنها تکه‌ای از ماه دچار گرفت می‌شود .

 

 

ماه گرفتگی کامل ۵ خرداد ۱۴۰۰

در خسوف نیم سایه ی ۵ خردادماه بین ساعت ۱۴:۱۵ تا ۱۷:۲۲ از سایه زمین عبور کرد و یک ماه گرفتگی کامل ایجاد شد. ماه گرفتگی در هر مکانی که ماه در آن زمان بالاتر از افق قرار داشت ، از جمله اقیانوسیه ، قاره آمریکا و آسیای شرقی و جنوب شرقی قابل مشاهده بود. و البته در ایران قابل مشاهده نبود.

خسوف کامل از ساعت ۱۵:۴۲ تا ۱۵:۵۶ ادامه داشت.در خسوف نیم سایه زمین بخشی از نور خورشید را مسدود می کند و باعث می شود ماه کمتر از حد معمول روشن باشد ، اما کاملا تاریک نباشد.وقتی قرص ماه کاملاً در نیم سایه قرار می گیرد ، غالباً یک رنگ قهوه ای مایل به قرمز  به خود می گیرد ، زیرا بخاطر پراکندگی نور خورشید در اطراف اتمسفر زمین طول موج قرمز نور روی سطح ماه منعکس می‌شود.

 

ماه گرفتگی جزئی ۲۸ آبان ۱۴۰۰

ماه بین ساعت ۱۰:۴۹ تا ۱۴:۱۷ از سایه زمین عبور می کند و یک ماه گرفتگی جزئی ایجاد می کند. ماه گرفتگی در هر مکانی که ماه در آن زمان بالاتر از افق قرار داشته باشد ، از جمله اقیانوسیه ، قاره آمریکا ، آسیای شرقی ، اروپای شمالی و اندونزی قابل مشاهده خواهد بود.از آنجا که ماه در آن زمان در زیر افق قرار دارد ، از ایران قابل مشاهده نخواهد بود. بیشترین میزان گرفتگی در ساعت ۱۲:۳۴ اتفاق می افتد که حدود ۹۷٪ از قرص ماه در سایه ی زمین قرار می گیرد .بر خلاف خورشید گرفتگی ماه با چشم غیرمسلح به راحتی قابل مشاهده است. همچنین یک دوربین دو چشمی متوسط ​​می تواند منظره ای عالی از سطح ماه را به شما نشان دهد. برخلاف خورشید گرفتگی ، رصد ماه گرفتگی بدون نیاز به هر نوع فیلتر کاملاً ایمن است.

زمان شروع خسوف ماه برای اولین بار وارد منطقه ای از سایه زمین به نام نیم سایه می شود. در این قسمت ، اگر ناظری روی ماه باشد،می بیند که زمین تا حدی قرص خورشید را می پوشاند . در نتیجه نور ماه کم می شود ، زیرا با شدت نور کمتری از سمت خورشید روشن می شود ، اما همچنان روشن باقی می ماند.سپس در زمان اوج خسوف ، لبه قرص ماه به ناحیه سایه ی زمین وارد می شود. در این ناحیه ناظر سطح ماه می بیند که زمین به طور کامل کل قرص خورشید را پنهان کرده و خود را در تاریکی شب مانند فرو می برد.در مرحله ی بعد در حالی که بیشتر قرص ماه در ناحیه ی سایه ی زمین قرار دارد ، می بینیم که سایه ی دایره ای سیاره ما از سطح ماه کم کم جارو می شود.

زمانبندی مراحل گرفت بدین صورت خواهد بود :

۰۹:۳۳ : ماه شروع به ورود به ناحیه ی نیم سایه ی زمین می کند.

۱۰:۵۰ : ماه شروع به ورود به ناحیه ی سایه ی زمین می کند. خسوف جزئی آغاز می شود.

۱۲:۳۴ : اوج خسوف.

۱۴:۱۸ : ماه کاملاً خارج از سایه ی زمین. کسوف جزئی به پایان می رسد.

۱۵:۳۴ : ماه از نیم سایه ی زمین خارج می شود.

 

فاطمه فخرایی فرد ، کارشناس تیم علمی رصدخانه لارستان