یلدا، جشن انقلاب زمستانی ایرانی
2021/12/20
زمستان با یلدا، جشن انقلاب زمستانی ایرانی ، در راه است. شب یلدا، شب استقبال از نور و روزهای طولانی تر و تولد دوباره خورشید است . واژه ی (یلدا) به معنای تولد است. در واقع ایرانیان باستان طولانی‌ترین شب سال در نیمکره شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی در علم نجوم است را با ایین های خاصی برگزار می کنند. در تقویم فارسی، این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز ) تا طلوع خورشید در اول دی (اولین روز زمستان ) اطلاق می شود. تقویم فارسی یا تقویم هجری خورشیدی بر اساس مشاهدات نجومی است و با توجه به این، یکی از دقیق ترین و بی نقص ترین تقویم ها محسوب می‌شود. این مسئله ثابت می کند که ایرانیان از دیرباز اهمیت خاصی به بحث نجوم می دادند و تسلط خاصی به علم نجوم داشته‌اند .
انقلاب چیست؟
به طور معمول ، انقلاب زمانی است که مسیر خورشید در انتهای شمال یا جنوب آسمان باشد.در واقع زمانی اتفاق می‌افتد که خورشید به شمالی‌ترین یا جنوبی‌ترین نقطه خود از استوا در طول سال می‌رسد، که ناشی از کج بودن محور زمین و حرکت سیاره ما در مدارش به دور خورشید است. این روز طولانی ترین یا کوتاه ترین روز سال است و خورشید طولانی ترین یا کوتاهترین مسیر را در آسمان طی می کند و بنابراین طول روز بیشترین و یا کمترین است. سالانه دو انقلاب وجود دارد – اول تیرماه :انقلاب تابستانی و اول دی ماه :انقلاب زمستانی
انقلاب زمستانی
اول دی ماه کوتاه ترین روز سال ۱۴۰۰ و طولانی ترین شب در نیمکره شمالی خواهد بود. در این روز خورشید در سفر سالانه اش از میان صورت های فلکی دائره البروج به جنوبی ترین نقطه خود در آسمان، در صورت فلکی جدی با انحراف ۲۳٫۵ درجه جنوبی می رسد. اخترشناسان این روز را اولین روز زمستان در نیمکره شمالی محسوب می کنند.در مقابل، طولانی ترین روز و کوتاه ترین شب سال در زمان انقلاب در نیمکره جنوبی رخ می دهد.در نیمکره جنوبی، خورشید بیش از هر روز دیگر از سال در بالای افق قرار دارد و ستاره شناسان این روز را اولین روز تابستان تعریف می کنند.پس از انقلاب در اول دی ماه ، روزها طولانی تر و شب ها کوتاه تر می شوند.
زمان طلوع و غروب خورشید
در برخی از ماه ها، شبانه روزها می توانند تا ۲۰ ثانیه طولانی تر یا کوتاه تر از ۲۴ ساعت باشند، البته در یک الگوی قابل پیش بینی که هر سال تکرار می شود. سرعت حرکت ظاهری خورشید به سمت شرق از میان صورت های فلکی در طول سال تغییر می کند. مدار زمین به دور خورشید کاملا دایره نیست، و کمی بیضوی است. این بدان معنی است که سرعت مداری آن در طول سال تغییر می کند.پس چون سرعت حرکت خورشید در آسمان تغییر می کند در نتیجه چند ثانیه از زمانی که طول می‌کشد تا به ظهر ،از یک روز در مقایسه با روز بعد، برسد، اضافه یا کم می‌شود.در واقع سرعت حرکت زمین در مدارش در نزدیکی حضیض سریع‌تر و در اوج کندتر می‌باشد. حرکت واقعی زمین در اطراف خورشید از کمترین سرعت ۲۹٫۳ کیلومتر بر ثانیه تا بالاترین سرعت ۳۰٫۳ کیلومتر بر ثانیه متغیر است. با احتساب این فاکتور، طول شبانه روز ما حدود ۴ ± ثانیه در طول سال متغیر می‌باشد. پس خورشید هر روز در یک زمان به یک نقطۀ مشخص از آسمان باز نمی گردد. این پدیده به آنالما ی خورشید معروف است .با این حال، ساعت‌ها در تمام زمان‌های سال با نرخ ثابتی کار می‌کنند. این به این معنی است که در آن زمان‌هایی از سال که روزها کمتر از ۲۴ ساعت است، ظهر زودتر می رسد. وقتی روزها بیشتر از ۲۴ ساعت است، ظهر هر روز دیرتر می آید.در ماه دسامبر ( حدودا نیمه اذر تا نیمه دی)، هر روز شمسی به طور جزئی بیشتر از ۲۴ ساعت طول می کشد، و بنابراین زمان ظهر (زمانی که خورشید در اسمان در اوج است) هر روز حدود یک دقیقه دیرتر اتفاق می افتد.این تغییر ،زمان طلوع و غروب خورشید را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و به این معنی است که دیرترین طلوع و زودترین غروب خورشید در روز انقلاب رخ نمی دهد. در عوض، زودترین غروب آفتاب چند هفته قبل رخ می دهد و دیرترین طلوع خورشید چند هفته بعد است.
چرا انقلاب اتفاق می افتد؟
انقلاب‌ها به این دلیل اتفاق می‌افتند که محور چرخش زمین بدور خودش ، با زاویه ۲۳٫۵ درجه نسبت به مدار آن به دور خورشید کج شده است.جهت محور چرخش زمین به دور خورشید ثابت است، در حالی که خورشید از دید زمینی ها در میان صورت های فلکی دائره البروج حرکت می کند. در نتیجه گاهی قطب شمال زمین (تابستان) به سمت خورشید متمایل می شود و در مواقعی دیگر (زمستان) از خورشید دور می شود. این جریان باعث ایجاد فصول زمین می شود.
زمان دقیق عبور از نقطه ی انقلاب
زمین هر ۳۶۵٫۲۴۲ روز یک بار به دور خورشید می چرخد و در طی آن چرخه انقلاب ها و اعتدال ها و در نتیجه تغییر فصول زمین از سالی به سال دیگر تکرار می شود.در هر سالی که کبیسه نیست، انقلاب تقریباً ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه (کمی کمتر از یک چهارم روز )دیرتر از سال قبل دیگر رخ می دهد.به همین دلیل است که اگر در ۲۹ اسفند هر چهارسال ،یک روز اضافه نمی شد، به مرور زمان فصل ها جابجا می شدند. امسال ۳۰ اذرماه، ساعت ۱۹:۲۳ خورشید از نقطه انقلاب زمستانی عبور می کند.
کوتاهترین و طولانی ترین یلدای ۱۴۰۰
ساکنین کره زمین در نقاط مختلف جهان در این زمان با توجه به طول و عرض جغرافیایی محل سکونتشان ، طول شب متفاوتی را پشت سر می گذارند. در کشور ما هر چه به سمت جنوب شرق برویم شب یلدا کوتاهتر است و هر چه به سمت شمال غرب برویم یلدا طولانی تر است. بر این اساس هموطنان ما در چابهار استان سیستان و بلوچستان با ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه کوتاه ترین و در پارس آباد مغان استان اردبیل با ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه طولانی ترین یلدا را تجربه می کنند. طول اخرین یلدای قرن ۱۴ خورشیدی در شهر اصفهان ۱۴ ساعت و ۷ دقیقه است.
فاطمه فخرایی فرد ، کارشناس تیم علمی رصدخانه لارستان
