مقارنه در نجوم
2021/10/25
در بین همه لذت هایی که در تماشای آسمان وجود دارد ، قطعا دیدن همنشینی اجرام پرنور اسمان با چشم غیر مسلح،یکی از بی نظیرترین پدیده هاست.گاهی اوقات ما دو یا چند جرم در آسمان را نزدیک به هم مشاهده می کنیم. ستاره شناسان برای توصیف این وضعیت از کلمه “مقارنه” استفاده می کنند. از دید نجومی ، مقارنه به هم‌راستایی بعد (نصف‌النهار) سماوی یا طول سماوی دو جرم گفته می‌شود و در واقع نزدیکترین حالت دو جرم ، در صورت هم‌راستایی طول سماوی رخ می‌دهد. کلمه مقارنه از زبان لاتین به معنی پیوستن به یکدیگر و گرد هم امدن، آمده است. در نجوم ، همنشینی ها به دو یا چند جرم سماوی مربوط می شود که در آسمان گرد هم آمده اند ،به گونه‌ای که از دید زمینی ها در آسمان در کنار هم دیده می شوند.
انواع مقارنه
مقارنه چند نوع مختلف از ملاقات های سماوی را توصیف می کند. دو نوع اول که ما در اینجا شرح می دهیم – مقارنه داخلی و خارجی – وضعیتی ست که در آن یک سیاره “از دید ناظر زمینی” نزدیک خورشید قرار میگیرد .
مقارنه داخلی
وضعیتی که در آن یک سیارهٔ درونی از دید ناظر زمینی در بین خورشید و زمین قرار گیرد مقارنهٔ داخلی (سفلی) نام دارد. پس مقارنه داخلی زمانی اتفاق می افتد که سیاره از بین زمین و خورشید عبور کند. هر جرمی در فضا که در مدار زمین دور خورشید می چرخد ، ممکن است گهگاه در وضعیت مقارنه ی داخلی باشد.معمولاً ، با شنیدن اصطلاح مقارنه سفلی ، ستاره شناسان از سیارات زهره و عطارد صحبت می کنند زیرا در مدار زمین به دور خورشید می گردند. هنگامی که آنها در مقارنه داخلی یا نزدیک به این موقعیت هستند ، ما نمی توانیم آنها را ببینیم.زیرا در تابش نور خورشید پنهان می شوند. هر چند ،گاهی اوقات ، ناهید یا عطارد در حال عبور از جلوی قرص خورشید -در مقارنه داخلی -دیده می شوند. ماه را نیز در نظر بگیرید. هر ۲۹٫۵ یکبار تنها قمر زمین هنگامی که فاز ماه نو اتفاق می افتد ماه از بین زمین و خورشید عبور می کند. پس مقارنه ماه و خورشید از دید ناظر زمینی همواره مقارنه داخلی است.بنابراین مقارنه داخلی یکی از شرایط پدیده ی گذر سیاره (زهره یا عطارد) یا خورشیدگرفتگی توسط ماه می‌باشد.
این شکل مقارنه ی داخلی را به تصویر می کشد. در چنین مواقعی ، سیاره داخلی بین زمین و خورشید می گذرد.
مقارنه خارجی
این وضعیت زمانی رخ می دهد که یک جرم از دید زمینیان از پشت خورشید عبور می کند،پدیده ای که مقارنهٔ خارجی (علیا) نام دارد.دوباره به زهره یا عطارد فکر کنید. نیمی از مقارنه های آنها با خورشید – هنگامی ست که در آسمان بالای سر ما پشت خورشید قرار می گیرند – که اصطلاحا در وضعیت مقارنه خارجی هستند . سیارات خارجی – یا سیارات دورتر از زمین نسبت به خورشید مانند مریخ ، مشتری ، زحل ، اورانوس و نپتون – هرگز نمی توانند در وضعیت مقارنه داخلی قرار داشته باشند.زیرا آنها هرگز نمی توانند از بین ما و خورشید عبور کنند. بنابراین سیارات بیرونی فقط ،مقارنه ی خارجی دارند.
مقارنه خارجی زمانی اتفاق می افتد که یک سیاره – یا سیارک یا دنباله دار – از دید زمینی ها ، پشت خورشید قرار بگیرد.
در چنین مواقعی ،اگر از بالای منظومه شمسی مشاهده می شود ، یک خط مستقیم جرم را باه زمین و خورشید متصل می کند .
اما با وجود این تعاریف، متداول ترین نوع مقارنه ، خورشید را در بر نمی گیرد. هر زمان که دو جرم در گنبد اسمان ما از کنار یکدیگر عبور می کنند ، گفته می شود که آنها در مقارنه هستند. که در این نوع – شاید بین دو سیاره ، یا یک سیاره و یک ستاره ، یا یک سیاره یا ستاره و ماه – چند مدت یکبار اتفاق افتد.
مقارنه ها معمولا برای علاقه مندان به نجوم و عکاسان اسمان شب پدیده های جذابی هستند . همیشه چند همنشینی خاص و تماشایی در هر سال وجود دارد. در سال ۲۰۱۹ ، نزدیک ترین مقارنه بین دو سیاره در ۱۸ ژوئن (۲۸ خرداد) ، بین عطارد و مریخ اتفاق افتاد. آنها بسیار نزدیک به هم در اسمان قرار داشتند ، عطارد از ۰٫۲ درجه شمال مریخ عبور کرد اما متأسفانه ، آن دو در آن زمان در آسمان گرگ و میش عصر کمرنگ بودند ، بنابراین دیدن آنها آسان نبود ، اما برخی از عکاسان نجومی توانستند انها را شکار کنند.همچنین غول های گازی منظومه شمسی -مشتری و زحل- ۲۲ دسامبر ۲۰۲۰ (۱ دی) ،به نزدیکترین فاصله خود در چند قرن گذشته رسیدند ، در این پدیده که “مقارنه بزرگ” نامیده شد ، اجرام به فاصله ۶ دقیقه قوسی از هم رسیدند، که این مقیاس، فاصله بسیار کمی در بین سیاره ها محسوب می شود بطوری که با چشم غیر مسلح بصورت یک جرم دیده شدند و بسیار کم پیش می آید که سیاره ها در این حد به یکدیگر نزدیک شوند.
البته در توضیح پدیده ی مقارنه و انچه واقعا در اسمان اتفاق می افتد، باید عنوان کنیم که اگر به تماشای آسمان شب در چند شب متوالی بپردازید ، مطمئناً متوجه می شوید که این واقعیت ندارد. بدیهی است که اجرام در فضا به هم نزدیک نمی شوند و تنها برای ناظران زمین نزدیک بهم دیده می شوند.سیارات و ماه نسبت به یکدیگر و نسبت به ستارگان حرکت می کنند و از دیدگاه ما با تغییر موقعیت اجرام در اسمان ، به نظر می رسد که به هم نزدیک شده و سپس از هم دور می شوند ، و گاهی اوقات در آسمان از کنار هم عبور می کنند و در همنشینی بسر میبرند.ستارگان نسبت به یکدیگر حرکت نمی کنند ، اما در طول یک شب در آسمان حرکت می کنند ، زیرا زمین بدور خود می چرخد. و از یک شب به شب دیگر ، ستاره ها هر روز چهار دقیقه زودتر طلوع کرده و غروب می کنند ، زیرا زمین به دور خورشید می چرخد.
فاطمه فخرایی فرد ، کارشناس تیم علمی رصدخانه لارستان
